Ο ιός της καστανής ρυτίδωσης των καρπών της τομάτας (ToBRFV ) αποτελεί μια νέα πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι καλλιεργητές τομάτας και πιπεριάς. Είναι ένας ιός που ανήκει στο γένος Tobamovirus (TMV και ToMV), οι οποίοι μεταδίδονται μηχανικά με φυτικό εκχύλισμα.
Ο ιός αναφέρθηκε για πρώτη φορά στο Ισραήλ (2014) και εξαπλώθηκε σχεδόν σε όλο τον κόσμο μέχρι σήμερα. Στην Ελλάδα διαπιστώθηκε πρόσφατα το πρώτο κρούσμα στην Κρήτη σε θερμοκηπιακή καλλιέργεια τομάτας (Σεπτέμβριος 2009), ενώ άλλα κρούσματα βρέθηκαν τους επόμενους μήνες σε Κρήτη και Πελοπόννησο.
Πρόκειται για νεοφανή και αναδυόμενο επιβλαβή οργανισμό καραντίνας εξαιρετικής επικινδυνότητας για τις καλλιέργειες της τομάτας (Solanum lycopersicum) και της πιπεριάς (Capsicum spp.). Ιδιαίτερη ευαισθησία στον ToBRFV παρουσιάζουν οι ποικιλίες τομάτας οι οποίες διαθέτουν τα γονίδια ανθεκτικότητας για άλλους ιούς του γένους Tobamovirus (TMV και ToMV).
Πώς μεταδίδεται ο ιός ToBRFV;
- Μηχανικά με την επαφή μεταξύ των φυτών
- Επαφή με φυτικό εκχύλισμα κατά την μεταφύτευση
- Με τις καλλιεργητικές φροντίδες των εργαζομένων (χέρια, ρούχα, εργαλεία κλπ.)
- Με βομβίνους (Bombus terrestris) κατά την γονιμοποίηση
- Από φυτικά υπολείμματα (διατήρηση μολυσματικότητας 6 μήνες - 2 έτη)
- Από προσβεβλημένα αυτοφυή φυτά (Solanum nigrum)
- Με το προσβεβλημένο πολλαπλασιαστικό υλικό
Ξενιστές
- Τομάτα (Solanum lycopersicum)
- Πιπεριά (Capsicum spp.)
- Μερικά αυτοφυή ζιζάνια (Solanum nigrum, Chenopodium album)
Συμπτώματα
Οι ποικιλίες τομάτας με το γονίδιο ανθεκτικότητας Tm-22 (που χρησιμοποιείται ενάντια σε άλλους tobamo-ιούς) είναι ευπαθείς στον ToBRFV. Τα συμπτώματα εμφανίζονται στα φύλλα, στελέχη και τους καρπούς και είναι τα ακόλουθα:
- Ήπιο ή έντονο μωσαϊκό στα φύλλα
- Λεύκανση (ίκτερο) των νεύρων
- Στένωση, παραμόρφωση του ελάσματος
- Κίτρινες κηλιδώσεις στους καρπούς
- Καστανές περιοχές και ρυτίδωση στους καρπούς
- Νεκρώσεις στον κάλυκα, στον ποδίσκο και στους μίσχους
- Ανομοιόμορφη ωρίμανση
Τα ασθενή φυτά παρουσιάζουν μειωμένη ανθοφορία και καρπόδεση. Η μείωση της παραγωγής κυμαίνεται από 30-70%.
Μέτρα αντιμετώπισης
- Χρησιμοποίηση ανθεκτικού πολλαπλασιαστικού υλικού (ανθεκτικά υβρίδια τομάτας και πιπεριάς). Δυστυχώς δεν υπάρχουν υβρίδια τομάτας ή πιπεριάς με ανθεκτικότητα. Οι γενετιστές εργάζονται σε όλους σχεδόν τους σποροπαραγωγικούς οίκους να «ετοιμάσουν» το συντομότερο (απαιτείται αρκετός χρόνος) ανθεκτικά υβρίδια τομάτας και πιπεριάς.
- Χρησιμοποίηση υγιούς σπόρου και φυτών τομάτας και πιπεριάς. Συστηματικός έλεγχος από εγκεκριμένα εργαστήρια για ελαχιστοποίηση του ενδεχόμενου ρίσκου. Μεγάλη προσοχή στην επιλογή του κατάλληλου υβριδίου αλλά και του κατάλληλου φυτωρίου για την προμήθεια πολλαπλασιαστικού υλικού.
- Συστηματικός έλεγχος των φυτών από νεαρή ηλικία και απομάκρυνση ή και καταστροφή στα τυχόν που έχουν προσβληθεί ή εμφανίζουν ύποπτα συμπτώματα.
- Να αποφεύγεται η καταπόνηση των φυτών (άριστες συνθήκες καλλιέργειας).
- Έλεγχος κατά διαστήματα των φυτών μετά τη μεταφύτευση τους στον αγρό ή το θερμοκήπιο και απομάκρυνση/καταστροφή όσων εμφανίζουν συμπτώματα ίωσης.
- Αμειψισπορά με κολοκυνθοειδή.
- Συχνή απολύμανση εργαλείων με εμβάπτιση σε διάλυμα χλωρίνης περιεκτικότητας 0,5% NaOCl ή Virkon S ή αποβουτυρωμένου γάλακτος (τουλάχιστον 3,5% περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη).
- Πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και ξέπλυμα με άφθονο νερό πριν από κάθε χειρισμό των φυτών.
- Ύπαρξη ειδικών ταπέτων με απολυμαντικό στην είσοδο των θερμοκηπίων.
- Χρησιμοποίηση παπουτσιών, φόρμας και γαντιών μιας χρήσης από τους εργαζόμενους που εκτελούν τις καλλιεργητικές εργασίες και αλλαγή αυτών μεταξύ διαφορετικών εγκαταστάσεων. Αποφυγή επαφής των υγιών φυτών με τα χέρια που έχουν έρθει σε επαφή με ασθενή φυτά (εκρίζωση, δέσιμο, κλάδεμα κλπ.), εκτός αν τα χέρια έχουν πλυθεί καλά.
- Καλό πλύσιμο όλων των επιφανειών, εντός των θερμοκηπίων μεταξύ των μεταφυτεύσεων.
- Μείωση της μετακίνησης των εργατών μεταξύ των διαφόρων τομέων της επιχείρησης.
- Αφαίρεση ζιζανίων στους χώρους πέριξ των θερμοκηπίων.
- Μέριμνα για απομάκρυνση και καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας καθώς και απολύμανση των χώρων του θερμοκηπίου.
